همجواری اسباب مادی و معنوی درقران
در بررسی اسباب برکت از نگاه قرآن و حدیث نخستین نکته مهمی که جلب توجه می
کنند این است که درمتون اسلامی اسباب معنوی برکت در کنار اسباب مادی آن
قرار دارند، از یک سو روایات ما : تقوا، عبادت، طهارت، دعا، نماز، حج،
استغفار و مانند اینهارا مبادی ( زمینه های برکت ) و توسعه در زندگی معرفی
میکند واز سوی دیگر دامداری، کشاورزی، تجارت و کار را پشتوانه ومایه برکت و
توسعه می داند.
آنچه از همجواری این دودسته از اسباب برمی آید این است که در جهان بینی
اسلامی اعتقاد به تاثیر معنویت در خیر و برکت و توسعه و شکوفایی مادی به
معنای نفی اسباب مادی یا کم رنگ کردن نقش آنها در توسعه نیست، بلکه بدین
معناست که اسلام علاوه بر اسباب مادی شناخته شده برای توسعه، اسباب
ناشناخته ونامرئی دیگری را هم موثر می داند. و معتقد است که باورهای صحیح
دینی اخلاق شایسته و اعمال نیکو نیز در شکوفایی و توسعه اقتصادی جامعه نقش
دارند. قرآن کریم در این باره تصریح میکند که: امتهاى پیشین بر اثر کردار
زشت خود بهلاکت رسیدندو مىفرماید:
وَ لَوْ أَنَّ أَهْلَ الْقُرى آمَنُوا وَ اتَّقَوْا لَفَتَحْنا عَلَیْهِمْ بَرَکاتٍ مِنَ السَّماءِ وَ الْأَرْضِ:
اگر مردم قریههایى که بر اثر انکار و سرکشى بهلاکت رسیدند، پیامبران ما را
تصدیق و از شرک و معصیت پرهیز کرده بودند، خیرات روز افزون را از آسمان و
زمین بوسیله باران و گیاهان و میوهها بر آنها مىگشودیم.(11) چنان که نوح
بقوم خود وعده کرد که اگر ایمان بیاورند برکات آسمانى بر آنها نازل خواهد
شد. برخى گویند: برکات آسمان استجابت دعاها و برکات زمین میسر شدن
حاجتهاست.(12)
خداوند در آیه ای دیگر از قول حضرت نوح علیه السلام میفرماید:
فَقُلْتُ اسْتَغْفِرُوا رَبَّکُمْ إِنَّهُ کانَ غَفَّاراً× یُرْسِلِ
السَّماءَ عَلَیْکُمْ مِدْراراً × وَ یُمْدِدْکُمْ بِأَمْوالٍ وَ بَنِینَ
وَ یَجْعَلْ لَکُمْ جَنَّاتٍ وَ یَجْعَلْ لَکُمْ أَنْهاراً ×
پس گفتم از پروردگارتان امرزش بخواهید که او امرزنده است ٰ باران آسمان را
فراوان بر شما فرو می ریزد وشمارا با اموال و فرزندان یاری می رساند برای
شما باغهایی و نهرهایی قرار میدهد.(13)
افزون بر این (برکت) و شکوفایی اقتصادی و توسعه پایدار جامعه انسانی، با
ارزشهای اعتقادی، اخلاقی و عملی همراه است و بدون این همراهی، برکات مادی
هم دوام نخواهند داشت .برای آشنایی با موانع برکت میتوانید مراجعه کنید به
فصل پنجم از کتاب التمیه الاقتصادیه فی الکتاب والسنه.
ب ) جوشش برکات معنوی از درون برکات مادی :
همچنان که خداوند متعال در سوره مبارکه انفال می فرماید :
ذلِکَ بِأَنَّ اللَّهَ لَمْ یَکُ مُغَیِّراً نِعْمَةً أَنْعَمَها عَلى قَوْمٍ حَتَّى یُغَیِّرُوا ما بِأَنْفُسِهِمْ وَ أَنَّ اللَّهَ سَمیعٌ عَلیمٌ
این بدان جهت است که خداوند هرگز نعمتی را که به گروهی بخشیده است، تغییر نمی دهد، تا آنکه آنان آنچه را در خودشان است، تغییر دهند و همانا خداوند شنوای داناست (14)
و همچنین حضرت علی علیه السلام می فرماید: ما انعم الله علی عبد نعمه فظلم فیها الا کان حقیقا ان یزیلها عنه
خداوند هرگز به بنده ای نعمت نداده است که او در آن ستم کند مگر آنکه سزاوار است که نعمت از او زائل شود.(15)
و همچنین حضرت در جای دیگری میفرماید: مازلت نعمه عن قوم ولا غضاره عیش الا بذنوب اجترحوها ان الله لیس بظلام للعبید
هرگز نعمت و طراوت زندگی از گروهی زائل نمی شود مگر بخاطر گناهانی که انجام داده اند و خداوند هرگز به بندگانش ستم نمی کند (16)
از یک سو قرآن تاکید دارد که اگر ایمان و پروامندی در جامعه فراگیر شود، برکات اللهی از آسمان و زمین مردم را، فرا خواهد گرفت و جامعه بشری، شاهد برکات همه جانبه مادی و توسعه اقتصادی بیش از حد تصور خواهد بود. متون اسلامی صراحت دارند که اموری مانند نماز و حج و دعا دربرکات مادی و توسعه اقتصادی نقش دارد.
از سوی دیگر دراسلام، کار سالم برای تامین زندگی آبرومندانه - که یکی از مهمترین اصول توسعه اقتصادی و برکات مادی است - از بزرگترین عبادتها و ارزشهای معنوی بشمار میرود، این فرمایش پیامبر خدا (ص) دربیان همین مطلب است: العباده سبعون جزءا، افضلها طلب الحلال عبادت هفتاد جزء دارد که برترین آنها کسب حلال است (17)
درپرتو این نگرش، اسلام، همه تلاشهایی را که در جهت پدید آوردن برکات مادی صورت می‌گیرند، چنانچه با انگیزه صحیح و در جهت سازندگی انسان باشند، عبادت شمرده و مقدس می دانند و معتقداست که برکات مادی، معنوی تنها در کنارهم پدید خواهند آمد.
گلچین مداحی